Lời giải cho bài toán ‘được mùa mất giá’ của nông sản Việt

Lời giải cho bài toán được mùa mất giá

Trong thời gian gần đây, giá sầu riêng tại nhiều địa phương bất ngờ lao dốc mạnh khiến người dân trồng sầu riêng lao đao. Nếu như trong hai năm trước, giá sầu riêng Ri6 đã có lúc lên tới 170.000 đồng/kg, thì hiện tại, giá sầu riêng chỉ còn từ 35.000 – 40.000 đồng/kg. Với mức giá này, người dân rơi vào cảnh thua lỗ nặng.

Theo các thương lái, nguyên nhân chính của tình trạng này là do phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc, hay trực tiếp hơn là thương lái Trung Quốc. Hiện nước này đang siết chặt buôn bán, khiến sầu riêng khó xuất đi. Thêm vào đó, trong vài năm qua, giá sầu riêng tăng mạnh, nên người dân cũng tăng diện tích trồng, dẫn đến tình trạng được mùa – mất giá.

Rõ ràng, việc quá phụ thuộc vào thị trường tự do, thiếu công cụ phòng ngừa rủi ro giá, khiến nông dân và doanh nghiệp dễ rơi vào thế bị động khi cung vượt cầu hoặc khi xuất khẩu gặp trục trặc.

Tình trạng được mùa – mất giá của sầu riêng dường như đã là bài toán luẩn quẩn của ngành sản xuất nông nghiệp Việt Nam trong nhiều năm qua. Từ cà-phê, dưa hấu, nhãn lồng, vải… đều rơi vào vòng lặp này.

Cho đến hiện tại, mặt hàng sản xuất nông sản được cho là đã tạm thoát ra được vòng luẩn quẩn này là cà-phê.

Kể từ giai đoạn chìm trong khủng hoảng trầm trọng 2008 – 2016, giai đoạn nhiều nhà vườn phá bỏ cây cà-phê để chuyển đổi thành cây trồng khác, thì hiện nay diện tích trồng cà-phê hiện nay đang được duy trì, sản lượng cà-phê tăng trưởng ổn định, giá giao dịch ở mức cao.

Báo cáo mới nhất của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) cho biết, niên vụ 2023 – 2024 sản lượng cà-phê Việt Nam đạt 27,5 triệu bao (tương đương khoảng 1,65 triệu tấn), niên vụ 2024 – 2025 dự kiến đạt 29 triệu bao (tương đương khoảng 1,74 triệu tấn) và niên vụ sắp tới 2025 – 2026 dự kiến sẽ đạt 31 triệu bao (tương đương khoảng 1,86 triệu tấn).. Trong khi đó, giá cà-phê tăng nhanh từ vùng 50.000 – 60.000 đồng/kg vào đầu năm 2023 đã lên vùng 130.000 đồng/kg vào năm 2025 và dự kiến sang năm 2026 sẽ neo ở mức này.

Những kết quả trên, theo Chánh văn phòng Hiệp hội cà phê Việt Nam Đỗ Xuân Hiền, một phần lớn nhờ được giao dịch hàng hóa qua Sở giao dịch. Khi Sở giao dịch liên thông trực tiếp với các sàn quốc tế như ICE, CME, doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp cận giá cà-phê chuẩn toàn cầu theo thời gian thực, nâng cao tính minh bạch và khả năng định giá trong kinh doanh.

Điển hình đó là thời điểm giữa tháng 2/2025, khi giá cà-phê thế giới đạt đỉnh (Arabica hơn 9.000 USD/tấn, Robusta cũng tiệm cận 6.000 USD/tấn) thì cà-phê trong nước cũng ở mức cao nhất từ trước đến nay 133.000 đồng/kg.

Quan trọng hơn, việc tham gia giao dịch hợp đồng tương lai giúp doanh nghiệp chủ động phòng ngừa rủi ro giá, ổn định doanh thu và lợi nhuận bằng cách “khóa giá” bán từ trước, thay vì phụ thuộc vào biến động thị trường. Đây cũng là bước đi chiến lược giúp nâng cao năng lực quản trị tài chính và từng bước hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Lợi thế của giao dịch hàng hóa qua Sở giao dịch không chỉ được thể hiện đối với các mặt hàng cà-phê, theo Tiến sĩ Kinh tế Nguyễn Minh Phong, giao dịch hàng hóa qua Sở không chỉ giúp đa dạng hoá và tìm kiếm kênh tiêu thụ hàng hoá hiệu quả, mà còn góp phần minh bạch hóa thông tin và hỗ trợ cân đối cung – cầu thị trường, tạo môi trường cạnh tranh công bằng theo đúng nguyên tắc thị trường và phù hợp với tinh thần của Nghị Quyết 68 mà Bộ Chính Trị mới ban hành gần đây. Hơn nữa, do giá cả được xác lập công khai dựa trên cung – cầu và sử dụng các công cụ thị trường như hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai hay các cơ chế thanh toán bù trừ chuẩn quốc tế để điều tiết nền kinh tế, nên nền kinh tế không bị can thiệp hành chính, giúp doanh nghiệp – đặc biệt là khối tư nhân – chủ động phòng vệ rủi ro và tối ưu hiệu quả sản xuất, kinh doanh.